CỎ VETIVER (Vetiverria zizanioides L.) ÄA NÄ‚NG – ÄA DỤNG
VETIVER GRASS – DYNAMIC AND MULTIPURPOSE
ThS. Cao Xuân Tài, PGS. TS. Trịnh Xuân VÅ©, PGS. TS. Bùi Xuân An,
ThS. DÆ°Æ¡ng Thành Lam.
I. GIỚI THIỆU
Ô nhiểm môi trÆ°á»ng, xói mòn, sạt lỡ, ngáºp lụt… là những vấn Ä‘á» hết sức nghiêm trá»ng và nó Ä‘ang trở thành thảm há»a đối vá»›i cả nhân loại trên toàn thế giá»›i. Má»—i năm có khoảng 11 triệu hecta rừng bị chặt phá thì Æ°á»›c tính má»™t nữa diện tích Ä‘ó cần phải thay thế đất nông nghiệp Ä‘ã bị loại bá» do xói mòn, sạt lỡ, mất màu mỡ và đồng thá»i hàng năm có hàng triệu hecta đất trồng màu mỡ có Ä‘á»™ phì cao Ä‘ã xuống cấp tầm trá»ng. Nguyên nhân đầu tiên của sá»± xói mòn, sạt lỡ, ngáºp lụt là do con ngÆ°á»i Ä‘ã lấy Ä‘i lá»›p “phủ xanh” thá»±c váºt trên mặt đất. Äó là má»™t trong những háºu quả nghiêm trá»ng của việc liên tục và gia tăng sá» dụng quá mức tài nguyên đất của thế giá»›i.
Ngày nay, vá»›i xu thế ngày càng phát triển không ngừng của các nÆ°á»›c trên thế giá»›i củng nhÆ° ở Việt Nam. Äặc biệt là ở Tp. HCM, Bình DÆ°Æ¡ng, Äồng Nai,... tình trạng ô nhiểm môi trÆ°á»ng hiện nay Ä‘ang là vấn Ä‘á» cấp thiết, gây bức xúc cho ngÆ°á»i dân, đặc biệt là tình trạng ô nhiá»…m nÆ°á»›c táºp trung chủ yếu tại các bãi chôn lấp rác, khu chế xuất, khu công nghiệp, bệnh viện, khu dân cÆ° và các sông ngòi, ao hồ...
Äược giá»›i thiệu má»™t loại thá»±c váºt Ä‘a năng Ä‘a dụng, bảo vệ hữu hiệu đất và nÆ°á»›c trong nông nghiệp Ä‘ó là cá» Vetiver (Vetiverria zizanioides L.). Cá» Vetiver còn được ứng dụng nhiá»u và rá»™ng rãi trong các lÄ©nh vá»±c khác nhá» có những đặc tính sinh lý Ä‘á»™c Ä‘áo và khả năng thích ứng trên má»i địa hình, Ä‘iá»u kiện khí háºu khác nhau, lại hoàn toàn không có tiá»m năng trở thành cá» dại.
Cá» Vetiver có tên khoa há»c là Vetiveria zizanioides (Linn) Nash, thuá»™c há» Graminea (Poaceae), tông Andropogoneae, tên chi Vetiveria bắt nguồn từ Vetiver. Theo các nhà thá»±c váºt há»c thì cá» Vetiver là loài bản địa thuá»™c miá»n bắc An Äá»™, má»™t số khác cho rằng cá» này xuất xứ quanh Bombay nên ngÆ°á»i ta tạm kết luáºn là loài cá» này sống ở vùng nhiệt Ä‘á»›i và á nhiệt Ä‘á»›i trên những đồng bằng Nam An, Bangladesh và Myanmar. Cá» Vetiveria gồm 11 loài, trong Ä‘ó chỉ có 2 loài được sá» dụng trong hệ thống cá» Vetiver Ä‘ó là V. zizanioides và V. nemoralis, trong khi V. zizanioides được phân bố hầu hết á» các vùng nhiệt Ä‘á»›i thì V. nemoralis chỉ có mặt ở vùng Äông Nam Á. Còn ở Việt Nam thì cá» Vetiver còn được gá»i là cá» HÆ°Æ¡ng Bài hay HÆ°Æ¡ng Lau được phân loại là V. zizanioides L. và được trồng nhiá»u ở Thái Bình, Nghệ An.
II CÁC ÄẶC TÍNH ÄẶC THÙ CỦA CỎ VETIVER
2.1 Äặc tính vá» hình thái
- Nhìn chung thì cá» Vetiver rất giống nhÆ° má»™t bụi cá» sả to, má»c thẳng đứng, thân xếp vào nhau tạo thành khóm dày đặc, vững chắc, chiá»u cao có thể tá»›i 3m. Chồi ngá»n thì nằm sâu dÆ°á»›i lá»›p đất mặt vài cm, Ä‘ây là các mô tế bào Ä‘ang phát triển. Do Ä‘ó cá» Vetiver thÆ°á»ng má»c thành từng cụm.
- Thân lá má»c thẳng đứng, cứng, chịu được Ä‘iá»u kiện ngáºp lÅ© cao trung bình 1-1,5m, thÆ°á»ng thì khó phân biệt được thân và lá, phiến lá tÆ°Æ¡ng đối cứng, lá dài từ 40-90cm, rá»™ng 4-10mm, lá nhẵn, mép lá nhám.
- Cụm hoa là chùy táºn cùng, thẳng, dài 20-30cm, cuống chung lá»›n, phân nhánh nhiá»u. Bông nhá» không cuống, là loại lưỡng tính, hình dẹt, bông rất nhá», bông có cuống là bông Ä‘á»±c, cá» Vetiver ít ra hoa, nếu có thì hoa thÆ°á»ng bất thụ.
- Quả hơi dẹt.
- Rá»… là đối tượng mà chúng ta quan tâm nhiá»u nhất, hệ rá»… chính là cÆ¡ sở khả năng chống xói mòn của cá» Vetiver, bá»™ rá»… xốp, dày đặc, chắc, mạnh, má»c rất nhanh và rất nhiá»u vá» số lượng, rá»… có thể ăn sâu xuống đất từ 3-5 mét, do Ä‘ó có thể ngăn cản sá»± xói mòn cÅ©ng nhÆ° khống chế sá»± dịch chuyển váºt chất trên mặt đất, đồng thá»i giữ cho cây sống được qua thá»i kỳ hạn hán. Rá»… cá» Vetiver được ví nhÆ° cái “nêm” cắm sâu vào lòng đất, không lung lay trÆ°á»›c mÆ°a bão hay lÅ© cuốn.
- Cá» Vetiver không bò lan và thân rá»… Ä‘an xéo nhau, khi trồng gần nhau thì cá» Vetiver tạo thành má»™t hàng hàng rào chắn phù sa và phân tán dòng chảy rất hiệu quả.
2.2 Äặc tính vá» sinh lý há»c
- Vetiver thuá»™c nhóm thá»±c váºt C4, sá» dụng CO2 hiệu quả hÆ¡n theo con Ä‘Æ°á»ng quang hợp bình thÆ°á»ng. Äiá»u lÆ°u ý là hầu hết thá»±c váºt C4 chuyển hóa CO2 thành Ä‘Æ°á»ng lại sá» dụng rất ít nÆ°á»›c, Ä‘ây là má»™t yếu tố giúp cây phát triển trong Ä‘iá»u kiện khô hạn.
- Cá» Vetiver không mẫn cảm vá»›i giai Ä‘oạn sáng, vẫn sinh trưởng và ra hoa quanh năm trong Ä‘iá»u kiện nhiệt Ä‘á»™ cho phép, cây cá» này thích hợp nhất dÆ°á»›i ánh sáng, không chịu được bóng râm, nhÆ°ng má»™t khi Ä‘ã sống được trong bóng râm thì lại có thể tồn tại tá»›i hàng chục năm. Nó có thể chịu được Ä‘iá»u kiện ít sáng trong rừng cây cao su hoặc trong các khu rừng nhiệt Ä‘á»›i.
- Hạt cá» Vetiver ở trong Ä‘iá»u kiện bình thÆ°á»ng thì các hạt trưởng thành dần dần phát tán và hạt chỉ có thể nảy mầm khi gặp Ä‘iá»u kiện tối thích (vùng đầm lầy nhiệt Ä‘á»›i) nhÆ°ng sức sống kém. Hạt cá» Vetiver rất nhạy cảm vá»›i các yếu tố môi trÆ°á»ng do váºy rất dá»… mất sức sống, tá»· lệ nảy mầm thấp. Chính vì đặc Ä‘iểm này mà chúng ta không cần lo ngại hạt cá» sẽ phát tán và trở thành cá» dại.
- Cụm hoa. Trong há» Poaceae thì cụm hoa là đặc Ä‘iểm nháºn biết quan trá»ng. Riêng đối vá»›i cá» Vetiver thì lại dá»… có sá»± nhầm lẫn, nhất là vá» chiá»u dài, rá»™ng và màu sắc hoa.
- Hoa cá» Vetiver là hoa lưỡng tính, thÆ°á»ng Ä‘i thành từng cặp, má»—i cặp giống nhau vá» hình thức gồm má»™t hoa có má»™t cuống ngắn và má»™t hoa không cuống, riêng phần cuối của cuống thì các hoa chụm ba. Hoa không có cuống lưỡng tính, phẳng theo chiá»u ngang, có gai ngắn và sắc. Má»—i hoa có hai nhụy cái, hai đầu nhụy cái nhÆ° lông vÅ©, thÆ°á»ng bị thoái hóa hoặc không bình thÆ°á»ng. Hoa có hình nón, thuôn dài, oval, đỉnh hình nêm, rá»™ng 1,5-2,5mm, dài 2,5-3,5mm. Mặt phía trên thô, có gai nhá», mặt dÆ°á»›i nhẵn.
2.3 Äặc tính vá» sinh thái há»c
Cá» Vetiver thích ứng trong nhiá»u Ä‘iá»u kiện, khí háºu, đất Ä‘ai, địa hình…, chịu Ä‘á»±ng và thích nghi nhanh vá»›i sá»± thay đổi khắc nghiệt của môi trÆ°á»ng.
- Chịu được hạn hán trong nhiá»u tháng, sống được trong môi trÆ°á»ng ngáºp lÅ© đến 45 ngày và trong biên Ä‘á»™ nhiệt Ä‘á»™ từ –140C đến 600C.
- Phát triển tốt trong vùng đầm lầy ngang má»±c nÆ°á»›c biển cho đến vùng núi cao 2600m so vá»›i mặt biển, vùng có lượng mÆ°a trung bình năm cá»±c thấp khoảng 200mm hoặc rất cao khoảng 3000mm.
- Má»c và phát triển lại rất nhanh sau khi bị ảnh hưởng của hạn hán, sÆ°Æ¡ng muối, nÆ°á»›c mặn, các hóa chất và Ä‘á»™c chất trong đất.
- Chịu được ngưỡng biến động cao của pH đất từ 3-10,5.
- Sống và phát triển tốt trong đất nghèo dinh dưỡng, đất nhiá»…m phèn, ngáºp mặn, đất bị nhiá»…m kim loại nặng nhÆ° Al, As, Cd, Cr, Cu, Pb, Hg, Ni, Se, Zn….
- Có thể hạn chế sá»± phát triển của tảo.
- Tinh dầu trong rá»… có mùi thÆ¡m khá»e làm cho rá»… không hấp dẫn đối vá»›i loài gặm nhấm và các loại côn trùng hại khác, nó còn ngăn chặn không cho chuá»™t làm tổ gần hàng rào, lá cá» cứng và sắc làm cho rắn không đến gần được.
- Không chịu được Ä‘iá»u kiện bóng râm.
2.4 Äặc tính vá» di truyá»n.
Có hai loại cá» Vetiver Ä‘ang được sá» dụng để bảo vệ đất là: Vetiverria zizanioides và V. nigritana. Loại V. nigritana có nguồn gốc từ Nam Phi và Tây phi và chủ yếu được sá» dụng tại tiểu lục địa này. Có hai kiểu gen của Vetiveria zizanioides. NhÆ°ng chỉ cò má»™t loại là thích hợp để sá» dụng trên toàn thế giá»›i, do váºy để phân biệt được hai kiểu gen này là má»™t Ä‘iá»u rất quan trá»ng. Nếu chá»n sai thì sẽ trở thành thảm há»a và nảy sinh nhiá»u vấn Ä‘á» tai hại vá» sau.
- Kiểu gen Bắc An Äá»™ là loại cá» hoang dại, chÆ°a được thuần hóa, cá» này cÅ©ng cho hoa và hạt hữu tính, rá»… ăn nông, thích hợp vá»›i đất ẩm Æ°á»›t, nếu không kiểm soát thì sẽ trở thành cá» dại.
- Kiểu gen Nam An Äá»™, Ä‘ã được thuần hóa. Äây chính là loại cá» Vetiver Ä‘ã được trồng hàng thế ká»· nay và được phân bố rá»™ng rãi khắp các vùng nhiệt Ä‘á»›i. Loại cá» này cho hoa nhÆ°ng hoa bất thụ, cho hạt nhÆ°ng lại là hạt lép, không phát tán hoặc có sức sống rất kém, không thể nảy mầm, loại cá» này nhân giống bằng phÆ°Æ¡ng pháp vô tính. Äây là loại cỠđược sá» dụng an toàn nhất trong các lÄ©nh vá»±c.
2.5 Hệ vi sinh váºt trên cây
Äất Ä‘ai ở vùng khí háºu nhiệt Ä‘á»›i phần lá»›n là đất có nguồn gốc từ lá»›p Ä‘á mẹ cổ, nghèo dinh dưỡng, đặc biệt là hàm lượng đạm và lân rất thấp, đất bị acid hóa hoặc bị ngá»™ Ä‘á»™c nhÆ°ng cá» Vetiver vẫn tồn tại và phát triển bình thÆ°á»ng mà không cần phải bổ sung thêm N hay P. Theo ORDPB (The Office of the Royal Development Projects Board) thì có khá nhiá»u vi sinh váºt đất được phát hiện xung quanh bá»™ rá»… cá» Vetiver mà vi khuẩn và nấm là tiêu biểu. Các vi sinh váºt xâm nháºp vào mặt trên rá»…, tạo thành những Ä‘Æ°á»ng dẫn truyá»n dinh dưỡng nối đất và cây, rá»… tiết ra polysaccharide là chất hữu cÆ¡ hòa tan giúp cho sá»± chuyển hóa sinh há»c của đất và sá»± thích nghi của cây. Vi sinh váºt gắn liá»n vá»›i rá»… cá» Vetiver là các vi khuẩn cố định đạm, vi khuẩn hòa tan, các nấm rá»… và các vi khuẩn phân giải cellulose…, sản xuất chất dinh dưỡng cho sá»± sinh trưởng phát triển và thúc đẩy các hormones sinh trưởng thá»±c váºt tác Ä‘á»™ng trá»±c tiếp lên Vetiver .
- Vi khuẩn cố định đạm: Hiện diện ở bá» mặt rá»…, trong các gian bào hoặc trong các tế bào rá»… Ä‘ã chết, nó có vai trò quan trá»ng trong việc cung cấp đạm cho cá» Vetiver, sản xuất enzyme chuyển hóa N tá»± do thành N sinh há»c dÆ°á»›i dạng N-amonia cho cây hấp thu.
- Vi khuẩn Ä‘iá»u hòa sá»± sinh trưởng cây: Chất Ä‘iá»u hòa sinh trưởng là những chất hữu cÆ¡ ảnh hưởng đến quá trình sinh lý của cây trồng ở nồng Ä‘á»™ rất thấp, chất Ä‘iá»u hòa sinh trưởng cÅ©ng bao gồm những chất chuyển hóa từ vi khuẩn. Nhiá»u hormone thá»±c váºt được sản xuất từ các vi khuẩn cố định đạm nhÆ°: Azotobacter, Azospillum, Bacilus và pseudomonas góp phần thúc đẩy sá»± phát triển và sá»± tái sinh của bá»™ rá»…, đồng thá»i giúp cho cây kháng được bệnh hại.
- Vi khuẩn hòa tan lân: Má»™t số vi khuẩn đất, đặc biệt là vi khuẩn thuá»™c há» Bacilus và Pseudomonas có khả năng chuyển hóa lân không hòa tan trong đất thành dạng hòa tan bằng cách chiết ra acid hữu cÆ¡ nhÆ° acid formic, propionic, lactic, glycolic, fumaric, succinic. Các acid này làm giảm pH và thúc đẩy sá»± phân giải phosphate. Äất ở vùng nhiệt Ä‘á»›i thÆ°á»ng nghèo lân, do váºy mà các vi khuẩn này có vai trò rất quan trá»ng đối vá»›i sá»± sinh trưởng và phát triển của cá» Vetiver.
2.6 Dầu Vetiver
Rá»… cá» Vetiver chứa má»™t hàm lượng cao tinh dầu thá»±c váºt, hàng năm trên má»™t hecta cá» Vetiver có thể thu được từ 20-30 tấn rá»… thÆ¡m dùng để chÆ°ng cất tinh dầu, làm nhang thÆ¡m, dầu gá»™i đầu, nÆ°á»›c hoa… Tinh dầu của cá» Vetiver rất quý vì giữ được mùi thÆ¡m rất lâu, giá trị rất cao trên thị trÆ°á»ng mỹ phẩm. Các công thức tinh dầu cá» Vetiver nhÆ°: -Vetivone, - Vetivone, khusimone, khusitone.
2.7 Sâu bệnh
Äối vá»›i cá» Vetiver thì hầu nhÆ° không bị côn trùng và sâu bệnh phá hại. Tuy nhiên tuỳ vào từng Ä‘iá»u kiện khí háºu và vị trí địa lý ở má»—i nÆ°á»›c mà có thể có côn trùng và bệnh hại nhất định.
2.8 Tiá»m năng cá» dại
Äối vá»›i cá» Vetiver, việc sá» dụng nó là má»™t vấn Ä‘á» cấp thiết để bảo tồn đất nÆ°á»›c và bảo vệ môi trÆ°á»ng, nhÆ°ng không phát triển thành cá» dại trong môi trÆ°á»ng địa phÆ°Æ¡ng Ä‘ó. Do Ä‘ó, Ä‘iá»u quan trá»ng nhất là phải sá» dụng Ä‘úng giống cá» Vetiver bất thụ. Dá»±a vào những đặc tính và những kinh nghiệm ứng dụng của cá» Vetiver của nhiá»u nÆ°á»›c trên thế giá»›i, ta có thể khẳng định má»™t cách chắc chắn rằng: “Cá» Vetiver hoàn toàn không có tiá»m năng trở thành cá» dại”nếu chúng ta sá» dụng Ä‘úng giống và Ä‘úng nÆ¡i có quyá»n cung cấp giống theo quy định.
III ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ CỎ VETIVER NHƯ THẾ NÀO
- Khi trồng thành hàng sát nhau, cá» Vetiver sẽ tạo thành má»™t “Hàng rào chắn sinh há»c” vá»›i bá»™ rá»… phát triển nhanh và mạnh giống nhÆ° má»™t cái nêm dài khoảng 3,5 đến 5 mét cắm sâu vào lòng đất được coi nhÆ° là má»™t nguyên liệu ká»· thuáºt, là má»™t bức tÆ°á»ng vÄ©nh cá»u bảo vệ đất và nÆ°á»›c.
- Rá»… cá» Vetiver rất khá»e, có sức căng và lá»±c xoắn trung bình là 75Mpa tức bằng 1/6 Ä‘á»™ căng của thép thô. Khi tạo thành má»™t hàng rào thì cá» Vetiver có tác dụng làm giảm tốc Ä‘á»™ của dòng nÆ°á»›c cÅ©ng nhÆ° Ä‘á»™ mở rá»™ng của dòng chảy đồng thá»i giữ phù sa lại. Khi dòng chảy cháºm lại, lá»±c xói mòn sẽ giảm xuống đồng thá»i tăng thêm thá»i gian cho nÆ°á»›c thấm vào đất và các chất xói mòn sẽ được hàng rào giữ lại. Vì thế má»™t hàng rào hiệu quả sẽ làm giảm xói mòn đất, giữ Ä‘á»™ ẩm cho đất và giữ phù sa lại trên mặt đất…
3.1 Công dụng cá» Vetiver
Yếu tố cấu thành nên hệ thống cá» Vetiver chính là việc dùng cá» Vetiver cho các ứng dụng trong cÅ©ng nhÆ° ngoài nông nghiệp, cùng vá»›i việc sá» dụng cá» khô là sản phẩm trong quá trình trồng cỠđể bảo vệ đất và nÆ°á»›c nhằm tạo thành các sản phẩm thủ công mỹ nghệ, lợp nhà, dùng làm môi trÆ°á»ng trồng nấm, làm váºt liệu tủ gốc giữ ẩm cho cây trồng, làm thức ăn gia súc, làm nguyên liệu thô cho quá trình chế biến các sản phẩm công nghiệp, dùng tinh dầu chÆ°ng cất từ rá»… để làm má»· phẩm, thảo dược…
3.2 Tiá»m năng ứng dụng công nghệ cá» Vetiver và lợi ích ở Việt nam
Ở Việt Nam, tiá»m năng ứng dụng công nghệ cá» Vetiver rất cao. Äể giúp ích cho các nghành công nghiệp nông thôn, cÆ¡ sở hạ tầng, tình trạng đất Ä‘ai và vấn Ä‘á» suy thoái môi trÆ°á»ng thì công nghệ cá» Vetiver sẽ được ứng dụng trong các lÄ©nh vá»±c nhÆ° sau:
3.2.1 Kỹ thuáºt sinh há»c
Là phÆ°Æ¡ng pháp sá» dụng sinh váºt mà chủ yếu là thá»±c váºt trên cÆ¡ sở kết hợp hài hòa các ká»· thuáºt thông thÆ°á»ng để giải quyết các vấn Ä‘á» xói mòn và ổn định các sÆ°á»n dốc.
+ Ứng dụng trong lÄ©nh vá»±c Æ°u tiên cao:
- á»”n định Ä‘Æ°á»ng cao tốc, Ä‘Æ°á»ng ray xe lá»a: Sá» dụng công nghệ cá» Vetiver trong lÄ©nh vá»±c này vì chi phí rất thấp chỉ bằng khoảng 15% của biện pháp ká»· thuáºt thông thÆ°á»ng dùng bê tông hoặc tÆ°á»ng Ä‘á, vá»›i ká»· thuáºt Ä‘Æ¡n giản, có hiệu quả cao nhất, dá»… dàng duy trì biện pháp sinh há»c để ổn định các trụ chống, tÆ°á»ng, cống, kênh tiêu. Äặc biệt Ä‘Æ°á»ng cao tốc và Ä‘Æ°á»ng ray xe lá»a thÆ°á»ng Ä‘i qua các đồi núi, đồng ruá»™ng… là những nÆ¡i chảy có dòng chảy táºp trung vá»›i lượng nÆ°á»›c rất cao, do Ä‘ó thÆ°á»ng hay bị xói mòn và sạt lỡ rất nghiêm trá»ng.
- á»”n định Ä‘ê Ä‘iá»u: On định Ä‘ê Ä‘iá»u ven sông ở Äồng bằng Sông Hồng và Äồng bằng Sông Cá»u Long để chống xói mòn và sạt lỡ do bảo, lÅ© lụt ở những vùng Ä‘ê ven biển, những vùng đồng bằng thấp thÆ°á»ng hay bị nÆ°á»›c mặn xâm nháºp khi bị thủy triá»u lên cao và bão. Khác vá»›i cây rá»… lá»›n lúc sống có thể phá hại tÆ°á»ng Ä‘ê và lúc chết Ä‘i thì tạo thành Ä‘Æ°á»ng hầm gây xói lỡ. Hệ thống rá»… mảnh của cá» Vetiver và đặc tính liên kết của nó làm cấu trúc tÆ°á»ng vững bá»n lâu dài và đồng thá»i làm giảm tối Ä‘a sá»± xói mòn do lÅ© lụt. Cá» Vetiver Ä‘ã được sá» dụng thành công để ổn định các tÆ°á»ng Ä‘áºp ở Úc và Zimbabwe.
- á»”n định các thá»m trên các sÆ°á»n dốc: Nhằm tạo ra các luống trồng cây lÆ°Æ¡ng thá»±c hoặc cây ăn quả có giá trị cao trên những vùng đất trÆ°á»›c Ä‘ây đốt nÆ°Æ¡ng làm rẫy nay Ä‘ã thoái hóa. Khi trồng cá» Vetiver ở sÆ°á»n dốc thì cá» sẽ phát triển thành má»™t hệ thống chống chịu và phục hồi những khu đất bị xói mòn mạnh và làm giảm sá»± lan rá»™ng xói mòn này trong thá»±c tế.
- á»”n định Sông, kênh rạch, Ä‘Æ°á»ng thủy: Sá»± lÆ°u thông của tàu bè, thuyá»n máy trên các châu thổ sông chính, đặc biệt là châu thổ sông Mêkông thì thÆ°á»ng tạo thành sóng và gây xói mòn và sạt lỡ rất nghiêm trá»ng. Do Ä‘ó khi trồng cá» Vetiver ở hai bên bá» sông, kênh rạch thì sẽ làm giảm sá»± xói mòn và sạt lỡ do sá»± lÆ°u thông trên gây ra.
- á»”n định đất chua và kiểm soát xói mòn: Kiểm soát xói mòn và ổn định các rãnh thoát nÆ°á»›c, các kênh, dòng nÆ°á»›c bị đất chua nhÆ° ở Bãi Sáºy – Äồng Tháp ở châu thổ sông MêKông.
+ Bảo vệ đất Nông – Lâm nghiệp và nâng cao khả năng sản xuất.
Ngoài những lợi ích thông thÆ°á»ng là cải tiến lÄ©nh vá»±c cây trồng đạt được qua việc bảo tồn đất và nÆ°á»›c ở những vùng có lượng mÆ°a thấp. Công nghệ cá» Vetiver còn có những ứng dụng đặc biệt sau Ä‘ây trong má»™t số nghành Nông nghiệp Nông thôn.
- Kiểm soát xói mòn do lÅ© lụt: Bảo vệ đất và vụ mùa khá»i thiệt hại do lÅ© lụt ở những vùng thÆ°á»ng xảy ra lÅ© lụt và những vùng đất thấp.
- Äồng lúa: Cố định Ä‘ê Ä‘iá»u, kênh tÆ°á»›i tiêu, cải tạo đất chua và mặn.
- Äồng mía: Bảo vệ đất và giữ Ä‘á»™ ẩm, giữ phân bón và hóa chất trong đất, ổn định các Ä‘ê Ä‘iá»u, kênh tÆ°á»›i tiêu, cải tạo đất chua và mặn.
- Các vÆ°á»n cây ăn quả và vÆ°á»n Æ°Æ¡m cây công nghiệp: Duy trì nÆ°á»›c ở vùng khô và bảo vệ đất ở các sÆ°á»n dốc.
- Thảo nguyên, đồn Ä‘iá»n, rừng: Cố định mÆ°Æ¡ng máng, cố định bá» suối, Ä‘iá»u tiết dòng chảy và lan rá»™ng dòng nÆ°á»›c.
+ Bảo vệ cơ sở hạ tầng.
Việc áp dụng công nghệ cá» Vetiver Ä‘ã được công nháºn và phổ biến trong lÄ©nh vá»±c ká»· thuáºt sinh há»c. Sau Ä‘ây là má»™t số ứng dụng quan trá»ng:
- Bảo vệ trang trại và Ä‘Æ°á»ng làng: á»”n định các con Ä‘Æ°á»ng này để chống lại lÅ© lụt và thiệt hại giao thông.
- Bảo vệ Ä‘áºp nÆ°á»›c, các kệnh tÆ°á»›i tiêu: Giữ vững các công trình bằng đất và các tÆ°á»ng chắn bằng bê tông.
- Bảo vệ Ao ở trang trại và làng xóm: Lá»c cạn để giữ lại bùn và rác từ các vùng xung quanh có thể gây ô nhiá»…m hoặc làm bẩn nÆ°á»›c cung cấp.
- Bảo vệ hạ tầng cÆ¡ sở ở những vùng lÅ© lụt và vùng thấp. á»”n định Ä‘ê Ä‘iá»u, bá» sông, Ä‘Æ°á»ng đắp qua các vùng bị ngáºp lụt, các kênh tÆ°á»›i, tiêu nÆ°á»›c.
- Bảo vệ Ao hồ nuôi trồng thủy sản: á»”n định Ä‘Æ°á»ng và bá», giữ môi trÆ°á»ng đất ẩm Æ°á»›t để khá» chất thải gây ô nhiá»…m.
3.2.2 Kỹ thuáºt Sạch – xanh
Là kỹ thuáºt dùng thá»±c váºt chủ yếu là cây trồng để làm sạch đất nhiá»…m Ä‘á»™c và lá»c nÆ°á»›c bị ô nhiá»…m. Công nghệ cá» Vetiver Ä‘Æ°a ra biện pháp rất hữu hiệu, tá»± nhiên và chi phí rất thấp để kiểm soát hoặc làm giảm sá»± suy thoái và ô nhiá»…m môi trÆ°á»ng trong những ứng dụng sau:
a. Cải tạo: Việc sá» dụng má»™t phÆ°Æ¡ng pháp nào Ä‘ó, cÆ¡ giá»›i hoặc sinh há»c để phục hồi đất xấu hoặc bị thoái hóa do các hiện tượng tá»± nhiên hoặc do quá trình canh tác. Các loại đất này bao gồm đất mặn, đất phèn, đất khô cằn, đất pha cát, đất ngáºp nÆ°á»›c, đất sÆ°á»n dốc, đất đồi…
b. Phục hồi: Việc sá» dụng má»™t phÆ°Æ¡ng pháp nhất định thuá»™c cÆ¡ giá»›i hay sinh há»c để phục hồi đất hoặc nÆ°á»›c bị ô nhiá»…m do sá»± tác Ä‘á»™ng của con ngÆ°á»i. Sá» dụng công nghệ cá» Vetiver để làm giảm sá»± suy thoái và ô nhiá»…n các khu vá»±c sau:
- Xá» lý ở cá»a sông: Xá» lý nÆ°á»›c thải Ä‘ô thị nhÆ° nÆ°á»›c cống thải và nÆ°á»›c do các cÆ¡n bão chứa chất tẩy rá»a qua đất ẩm.
- NÆ°á»›c bẩn và ô nhiá»…m: Làm sạch và khá» trùng nÆ°á»›c bị ô nhiá»…m trong các Ä‘áºp, sông, suối, chất thải từ các nghành công nghiệp chăn nuôi táºp trung, các trang trại nuôi heo, gia súc, gia cầm… và các nghành công nghiệp sản xuất có sá»± ô nhiá»…m kim loại nặng và sá»± phát triển cá»±c mạnh của tảo.
- Các chất ô nhiá»…m nông nghiệp: Kiểm soát sá»± lan tràn các hóa chất nông nghiệp và phân bón bằng việc ngăn chặn các chất này ngấm vào nÆ°á»›c.
- Các chất thải công nghiệp: Phục hồi đất Ä‘ã bị thoái hóa và ô nhiá»…m để dừng việc lan tràn các chất Ä‘á»™c ô nhiá»…m.
- Chất thải Ä‘ô thị: Khôi phục lÆ°á»›i lá»c chất ô nhiá»…m.
- Các chất thải hầm má»: Phục hồi các má» sau khi khai thác xong và cải tạo các chất thải hầm má».
+ Ngăn ngừa và làm giảm tác hại của các tai há»a do thiên nhiên.
Các hiện tượng tá»± nhiên nhÆ°: Thiên tai, bão lụt, Ä‘á»™ng đất, núi lá»a, ô nhiá»…m môi trÆ°á»ng…Ä‘ã gây ra những thiệt hại rất Ä‘áng kể vá» ngÆ°á»i và của trong Ä‘á»i sống con ngÆ°á»i của chúng ta mà chúng ta không thể phủ nháºn rằng “Nguyên nhân chính là do con ngÆ°á»i gây ra”. Do Ä‘ó con ngÆ°á»i phải có ý thức tá»± bảo vệ và tá»± cứu lấy chính mình. Khi ứng dụng công nghệ cá» Vetiver thì có thể làm giảm nhẹ, ngăn ngừa được háºu quả và tai hại do các nguyên nhân trên gây ra nhÆ°: Làm giảm nhẹ tai hại của các cÆ¡n bão, hiện tượng sạt lỡ đất Ä‘ai, ngăn ngừa và làm giảm lÅ© lụt, phục hồi các cồn cát, làm giảm và chống hiện tượng cát bay cát chạy, bảo vệ cÆ¡ sở hạ tầng, ổn định Ä‘ê Ä‘iá»u, Ä‘áºp nÆ°á»›c, giữ bá» sông, kênh tÆ°á»›i và tiêu nÆ°á»›c, ao hồ nuôi trồng thủy sản, xá» lý và làm giảm ô nhiểm môi trÆ°á»ng…
IV KẾT LUẬN
- Từ những vấn Ä‘á» trình bày ở trên, có thể nói rằng chúng ta có má»™t loại thá»±c váºt rất đặc biệt có thể sá» dụng nhÆ° má»™t công cụ hiệu quả, Ä‘Æ¡n giản, chi phí thấp để bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và môi trÆ°á»ng của chúng ta.
- Khi áp dụng công nghệ cá» Vetiver thích hợp có thể tạo ra sá»± ổn định và bá»n vững trong sản xuất nông nghiệp và các sản phẩm nông nghiệp cần thiết khác và kiểm soát sá»± ô nhiá»…m môi trÆ°á»ng đất và nÆ°á»›c mà chúng ta Ä‘ang sống.
- Mặc dù công nghệ cá» Vetiver má»›i chỉ phát triển trong 12 năm qua, nhÆ°ng nó Ä‘ã được cả thế giá»›i công nháºn. Hiệu quả của nó Ä‘ã được chứng minh ở nhiá»u nÆ°á»›c.
Do Ä‘ó, Ä‘iá»u mong muốn là có những kết quả tÆ°Æ¡ng tá»± ở Việt Nam khi có được sá»± quan tâm và áp dụng Ä‘úng.
Số lần xem trang: :2703
Nhập ngày: 03-10-2009
Điều chỉnh lần cuối: 03-10-2011